Сӑмах-юмах хайхи «Ирӗклӗх» ятлӑ пӗрлӗх хастарӗсем Раҫҫей Федерацийӗ паракан паспортпа пӗрле чӑвашла вкладыш хушма сӗнни пирки пырать. Республикӑри онлайн мелӗпе тухакан МИХсенче ку хыпар анлӑ сарӑлчӗ, пуҫару пирки эпир те пӗлтернӗччӗ.

«На-связи» (чӑв. «Ҫыхӑнура») ятлӑ канашлура вара хӗрӳ тавлашу пуҫланнӑ. Утӑ уйӑхӗн 17-мӗшӗнче уҫнӑ темӑра паянхи кун тӗлне 20 страница таранах тӗрлӗ шухӑш ҫырса тултарнӑ.

Ыйтӑмӗ те пур. Хула ҫыннисем, ытларах пайӗпе вырӑсла калаҫма хӑнӑхнӑскерсем, кулленхи пурнӑҫра чӑваш чӗлхине илтмесӗр те юлакансем ӗнтӗ, «Ирӗклӗх» хастарӗсен пуҫарӑвне хирӗҫ. 75% яхӑн унашкал вкладыш кирлӗ мар тесе шутлаҫҫӗ. 16% кӑна кирлӗ теҫҫӗ, сасӑлакансенчен тепӗр 9% яхӑнӑшӗ вара хирӗҫ маррине пӗлтереҫҫӗ.

Канашлура пӗлтернӗ пӗрремӗш шухӑшах хула ҫыннисен толерантность ҫуккине лайӑх кӑтартать: Tamarusya ятлӑ сайтҫӑ «Для самоудовлетворения? Всё равно же нигде не пригодятся» (чӑв. Хӑйсен кӑмӑлне тивӗҫтерме? Ниҫта та усӑ курма май пулӗ вӗт), — тесе пат татса хурать. Ун хыҫҫӑнах тепри «Для чего?» (чӑв. Мӗн тума?) тесе тӗлӗнет. Виҫҫӗмӗшӗ вара вкладыш кӑларни вӗсен енчӗкне ҫӳхетессишӗн тӳрех пӑшӑрханать: «за чей счёт банкет?» (чӑв. Кам укҫипе ку пулӗ?) — тесе ыйтать. Тӑваттӑмӑшне паспортри вкладыш республика тулашӗнчи ҫынсене тӗлӗнтерме пултарассинчен шикленет: «Полная ерунда. Выехав за пределы Чувашии все равно никто не сможет прочитать.» (РФ паспортне Раҫҫей чикки урлӑ каҫсан ытти патшалӑхсенче вулама пултарайманни вӗсен пуҫне те пырса кӗмест ӗнтӗ). Ку кӑна та мар, Худыш ятлӑ сайтҫӑ ҫак вкладыша республикӑри ҫынсем те вулаймӗҫ тесе пӑшӑрханать (унашкал ҫынсене чарӑну ячӗсене чӑвашла ҫырни те вӑйлӑ чӑрмав кӳрет ӗнтӗ). «Что там они курят или пьют????????? Такие бредовые идеи выдают» (чӑв. Мӗн туртаҫҫӗ унта вӗсем? Ытла та ухмахла шухӑшсем тӑратаҫҫӗ), — тесе тӗлӗнет хӑйне «татармаклай» ят илнӗ ҫын. Ку пӗтӗмпех — пӗрремӗш страницӑри шухӑшсен пайӗ. Унашкаллисене вара вӗсем 20 страница таранах ҫырса-ҫӑрса тултарнӑ.

Тӗрӗссипе вара хальхи саккунсемпе те чӑвашла паспорт илме май пур. «Чӑваш республикинчи чӗлхесем ҫинчен» саккунӑн 12 статьипе килӗшӳллӗн чылай хута чӑвашла та илме хатӗрлеме май параҫҫӗ. Ҫав шутра — паспорта та, «трудовая книжка» текен хута та. Анчах, те «Ирӗклӗх» пуҫарӑвӗ Патшалӑх Канашӗн кӑмӑлне кайманран хальхи вӑхӑтра ҫак саккуна улшӑнусем кӗртесшӗн, 12 статьяпа килӗшӳллӗн вара граждансен тӑрӑмне палӑртакан хутсене ҫеҫ чӑвашла ҫыртарттарасшӑн (ҫурални ҫинчен, мӑшӑрланни тата вилни пирки).

Хама илсен вара унашкал шухӑшсене вуланӑ май вӑл ман чӑваш чунне питӗ вӑйлӑ кӳрентерет. «Нацисем хушшинче хирӗҫӳ ҫуратакан шухӑшсем» тесе палӑртнӑ пулӑттӑм. Ҫак хула ҫыннисем (ҫыраканнисен ашшӗ-амӑшӗ, аслашшӗ-кукамӑшӗ) чӑвашсемех ӗнтӗ, анчах та хулара ӳссе ҫитӗннӗскерсене тӑванӗсем хӑйсен тӑван халӑхӗн чунне парайман. Вӗсем вара, ни чӑваш ни вырӑс пулса ӳсекенсем, чӑвашсене ялан ял халӑхӗ пек кураҫҫӗ, культури вӗсен ытла та нишлӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ. 21 ӗмӗрте чӑвашсене вырӑн ҫук тесе шухӑшлаҫҫӗ. Кунта ман шутпа влаҫ органӗсен япӑх ӗҫлени лайӑх курӑнать. Енчен те совет саманинче толерантность пирки калаҫма тӑрӑшатчӗҫ пулсан, паянхи кун пӗтӗм политика вырӑс чӗлхи тавра ҫаврӑнать. Ҫынсен ӑнне вырӑс пулсан ҫеҫ эс хӑвна туллин кӑтартма пултарӑн тесе кӗртеҫҫӗ.

Нацисем хушшинче хирӗҫӳ ҫуратакан шухӑшсене сарассинчен йӗрке хуралҫисем тимлеҫҫӗ теме пулать. Ытларах вӗсем, паллах, тӗрлӗ МИХсенчи статьясене тишкереҫҫӗ. Хӑш чухне чӑваша кӳрентерекенсене те тупса палӑртаҫҫӗ. Канашлусенче ҫырнисене вара темшӗн ытлашши пӑхмаҫҫӗ. Ак ҫак темӑра ҫырнӑ чылай шухӑш вара ман шутпа «чӑваш ытти халӑхсенчен катӑкрах, вӑл вырӑссем пек туллин хӑйӗн чӗлхипе усӑ курма пултараймасть» тенине пӗлтерет. Ҫавӑнпа та тӗрлӗ Илле Ивановсене айӑпличчен, чӑн ӗҫ тӑвас тесен шӑп та лӑп чӑваша кӳрентерме пултаракан канашлури шухӑшсенчен тасатмалла. «Чӑваш чӗлхи мӗн тума кирлӗ?» — текен шухӑш тем тесен те чӑваш халӑхне ытла та вӑйлӑ сиен кӳрет. Анчах, каларӑм ӗнтӗ, шел пулин те, йӗрке хуралҫисен шучӗпе ку шухӑшсенче йӗрке пӑсни ҫук.